Page 32 - 15_6_Sinif_TK_Turkce.indb

1. BÖLÜM 6TURTK-020 6. Sınıf Türkçe

SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM

1. Söz Öbeğinin Anlamı 2. Deyimler
Birden fazla sözcüğün belli kurallarla bir araya gelerek oluş- Bir durum ya da olayı ders veya öğüt vermeden anlatan ka-
turduğu sözcük grubuna “söz öbeği” denir. Söz öbekleri, iki lıplaşmış söz öbeklerine “deyim” denir.
Örnekler:
sözcükten oluşabileceği gibi daha çok sözcüğün bir araya Örnekler:
gelmesiyle de oluşabilir. Söz öbeğini oluşturan sözcükler, • Terli terli yediği dondurmadan sonra o da şifayı kapmış.
bazen kendi anlamlarından sıyrılarak yeni bir durum veya • Bu yemek benim dişimin kovuğuna bile yetmez.
kavramı anlatabilir. • Masanın üzerindeki dosyalara göz gezdirip muhasebeye
Fön: Deyimler, ikilemeler, isim ve sıfat tamlamaları birer söz geçti.
öbeğidir. • Mehmet, ağzı pek bir insandır; ona güvenebilirsin.
• Yukarıdaki cümlelerde geçen altı çizili söz öbekleri birer
Örnekler:
Örnekler: deyimdir. Bu deyimleri oluşturan sözcükler, kendi anlam-
Dostoyevski’yi, Kafka’yı, Gide’yi vazgeçilmez yapan, diye- larından sıyrılıp yeni bir anlam karşılayacak şekilde kalıp-
ceklerini geleceğe taşıyan şey toplumsal konulara değinme- laşmıştır.
sidir. Deyimlerle ilgili şunlara dikkat etmemiz gerekir:
Yukarıdaki cümlede geçen “diyeceklerini geleceğe taşımak’’ • Deyimleri oluşturan sözcükler, genellikle gerçek anlamla-
söz öbeği, “kalıcılığı yakalamak” anlamındadır. rından uzaklaşmıştır.
Şair, yeni bir söyleyiş üretebildiği oranda şairdir. • Deyimler, en az iki sözcükten oluşur.
Yukarıdaki cümlede geçen “yeni bir söyleyiş” söz öbeği, “öz- • Deyimler kalıplaşmıştır. Deyimi meydana getiren sözcük-
günlük” anlamındadır. ler değiştirilemez.
Elini kesince apar topar hastaneye gitti. • Deyimler bazen cümle biçimin de olabilir.
Yukarıdaki cümlede geçen “apar topar” söz öbeği, “aceleyle, • Deyimler ders vermez, yol göstermez. (Atasözleriyle de-
telaşla” anlamındadır. yimlerin en belirgin farkı budur.)
Etkinlik-1
Aşağıdaki tabloda karışık olarak verilen deyimlerle anlamlarını örnekteki gibi eşleştiriniz.

a. Ağzı kulaklarına varmak ( ) 1. Artık üzerinde uğraşmamak

b. Nabzını yoklamak ( ) 2. Umduğunu ele geçirememek

c. Avucunu yalamak ( ) 3. Konuşturarak düşüncesini öğrenmeye çalışmak

ç. Kafa tutmak ( ) 4. Öğüt dinlemeyerek kendi bildiği gibi davranmak

d. Mürekkep yalamak ( ) 5. Yetkisi dışındaki konuya karışmak

e. Yola getirmek ( ) 6. Çok sevinmek.
f Çizmeyi aşmak ( ) 7. Titiz ve ayrıntılı bir biçimde incelemek, önemle üstünde durmak

g Pot kırmak ( ) 8. Bir kimsenin eğilimini anlamaya çalışmak

ğ Rafa kaldırmak ( ) 9. Boyun eğmeyip karşı gelmek

h Ağzını aramak ( ) 10. Birinin bir konudaki ters tutumunu düzeltmek

ı Burnunun dikine gitmek ( ) 11. Yersiz ve karşısındakine dokunacak söz söylemek

j Kılı kırk yarmak ( ) 12. Tahsil görmek

30