Page 21 - 15_6_Sinif_TK_Turkce.indb

1. BÖLÜM 6TURTK-017 6. Sınıf Türkçe

SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ

1. Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler 3 .Yakın Anlamlı Sözcükler
Okunuşları ve yazılışları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere Yazılışı ve okunuşu farklı, anlamdaş gibi göründüğü hâlde
eş anlamlı sözcükler denir. Bu tür sözcükler birbirlerinin ye- birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında küçük
rine kullanılabilir. anlam farkları bulunan sözcüklere yakın anlamlı sözcükler
denir.
Örnekler:
Örnekler:
• yüzyıl-asır Örnekler:
Örnekler:
• anı-hatıra • Masanın önünde oldukça çekingen bir çocuk var.
• ak-beyaz • Onun korkak bir insan olmadığını herkes biliyor.
• fayda-yarar Bu cümlelerdeki “çekingen” ve “korkak” sözcükleri, anlam-
Bu şartlar altında seninle anlaşamayız. daş gibi göründüğü hâlde aralarında küçük anlam farkları bu-
Bu koşullar altında seninle anlaşamayız lunduğu için yakın anlamlıdır.
Yukarıdaki cümlelerde yer alan “şartlar” ve “koşullar” söz-
cükleri eş anlamlıdır. Anlamca birbirlerinin yerini tutabilir. 4. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
Okunuşları ve yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcüklere
2. Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler eş sesli (sesteş) sözcükler denir.
Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelere zıt anlamlı sözcük-
ler denir. Örnekler:
Örnekler:
• Sıcak bir çay günün yorgunluğunu alır.
Örnekler: • Akif evin arkasındaki çayda balık tutuyor.
Örnekler:
• Reçeli küçük bir kavanoza koydum. İlk cümledeki “çay” sözcüğü, “çeşitli bitkilerin yaprak veya
• Reçeli büyük bir kavanoza koydum. çiçeklerinin demlenmesiyle elde edilen bir içecek türü” an-
Bu cümlelerdeki “küçük” ve “büyük” sözcükleri, anlamca bir- lamındadır.
birinin karşıtıdır. İkinci cümledeki “çay” sözcüğü ise “dereden büyük, ırmak-
“Acı-tatlı, güzel-çirkin, ağır-hafif, hızlı-yavaş, akşam-sabah” tan küçük akarsu” anlamında bir sözcüktür. Bu yüzden “çay”
gibi sözcük çiftleri, karşıt anlamlı sözcüklerdir. sözcüğü sesteştir.
Fön: Dilimizdeki her sözcüğün zıt anlamlısı yoktur. Bir sözcü- Fön: Düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcüklerde okunuşları, ya-
ğün olumsuzu o sözcüğün zıt anlamlısı değildir. zılışları ve anlamları farklı olduğu için sesteşlik özelliği aran-
maz.
Sözcük Olumsuzu Zıt anlamlısı
Örnekler:
Örnekler:
yararlı yararsız zararlı kar-kâr, hala-hâlâ, yar-yâr ,adet-âdet... vb.
gelmek gelmemek gitmek
Fön: Bir sözcüğün temel anlamıyla mecaz anlamı arasında
Fön: Bir sözcüğün zıt anlamlısı kullanıldığı cümleye göre de- sesteşlik özelliği aranmaz.
ğişebilir.
Örnekler:
Örnekler: Örnekler:
Örnekler:
• İyi insanlarla iletişim kurmalıyız. • Ayakkabının bağı çözüldü. (Gerçek anlam)
Bu cümledeki “iyi” sözcüğünün karşıt anlamlısı, “kötü” söz- • Dünkü olaylar hiçbir bağım yok dedi. (Mecaz anlam)
cüğüdür. Birinci cümlede “bağ” sözcüğü gerçek anlamda kullanılmış-
Dün akşam iyi yağmur yağdı. tır. İkinci cümlede ise sözcük mecaz anlam kazanmıştır. Bu
Bu cümledeki “iyi” sözcüğünün karşıt anlamlısı, “az” sözcü- nedenle bu sözcükler sesteş değildir.
ğüdür.

19